STAGFLASYON R?SK?

Terminolojik olarak Stagflasyon, resesyon ile enflasyonun ayn? anda g�r�ld�?� durum olarak kar??m?za �?kar. Bu durumda ekonomi negatif b�y�me sergilerken (i?sizlik oran? artar) fiyatlar da h?zla y�kselmektedir. 1970 y?l?nda ?ngilizce kelimelerden olu?an stagnant (durgun) ile inflation (enflasyon, fiyatlar genel d�zeyinin s�rekli ve hissedilir art???) kelimelerinin birle?mesinden t�retilmi?tir.


Resesyon�ise, makro ekonomide geleneksel olarak reel gayrisafi yurt i�i has?lan?n (GSY?H) iki veya daha fazla �eyrek y?ll?k periyotta arka arkaya negatif b�y�me g�stermesi durumudur. Ekonomide durgunluk olarak da adland?r?labilir. Uzun bir�resesyon�ekonomik ��k�? olarak isimlendirilir.

�lke ekonomimizin son zamanlardaki veriler kapsam?nda daralma sinyalleri verdi?i g�r�lmektedir. Ancak �nemli olan bu daralman?n y�ksek enflasyon ortam?nda olup olmayaca??d?r ki, tablodan da g�r�ld�?� gibi enflasyon her ge�en g�n artmaktad?r. (�zellikle ge�en g�nlerde Merkez Bankas?'n?n piyasalar? rahatlatmak i�in 10 milyar TL ve 6 milyar dolar kaynak sunmas?, enflasyon art???na katk? sa?layacakt?r.) �zellikle �retici fiyat endeksinin %25'leri buldu?u bir durumda zamlar?n ard? ard?na gelmesi de ka�?n?lmaz bir durumdur. (De?erli okurlar, bu yaz?m? 19 A?ustos 2018 tarihinde yaz?yorum ve 3 g�n �nce benzin fiyat? 6,88TL. ve motorin fiyat? 6,26 TL. oldu bile. Ayr?ca beyaz e?ya, g?da, otomotiv, ev e?yas? ve kimya vb. t�m sekt�r �r�nlerine zamlar geldi ve �n�m�zdeki g�nlerde gelmeye devam edecek gibi g�z�k�yor.)

T�rkiye�de 1980 �y?l?ndan bug�ne kadar 8 defa resesyon d�nemi ya?anm??t?r. (1980, 1989, 1991,1994, 1999, 2001, 2008, 2009)



GSYH YILLIK ARTI? ORANLARI VE D�NEML?K ORTALAMALAR


1980
-2,44
1990
9,26
2000
6,77
2010
9,15


1981
4,85
1991
0,72
2001
-5,59
2011
8,77


1982
3,56
1992
5,03
2002
6,16
2012
2,12


1983
4,97
1993
7,65
2003
5,26
2013
4,12


1984
6,71
1994
-4,66
2004
9,36
2014
2,90


1985
4,24
1995
7,87
2005
8,40
2015
4,00


1986
7,01
1996
7,37
2006
6,89
2016
2,50


1987
9,48
1997
7,57
2007
4,66
2017
7,40


1988
2,32
1998
2,30
2008
0,65
2018 1Q
7,40


1989
0,29
1999
-3,36
2009
-4,80
2018 2Q
4,4*


1980'ler ortalama
4,09
1990'lar ortalama
3,97
2000'ler ortalama
4,89
2010'lar ortalama
5,37


K?rm?z? ile belirtilen y?llarda b�y�me h?z?, bir �nceki y?la g�re azalm??t?r.


* 2018� �eyrek rakam? tahmini rakamd?r.



Bu durumda ?u soru sorulabilir.�2018 y?l? bir kriz y?l? m?? Stagflasyon ve Resesyon riski mevcut mu?

Bu sorular? cevaplayabilmemiz i�in baz? parametrelere bakmam?z gerekmektedir;

1- PMI (?malat Sanayi Sat?n alma Y�netici Endeksi)

Son yay?mlanan May?s ay?na ait PMI verilerinde imalat sanayinin 50�nin alt?na indi?i g�r�lmektedir. Bu de?er imalat sanayinde daralma anlam?na gelmektedir ki, 2016 y?l? ile kar??la?t?rd???m?zda imalat sanayi endeksinde ki azalma (42�lik bir de?er), GSYH�n?n %2,5�dan daha fazla b�y�memesinde �nemli bir etkendir.

2 � D�viz - Faiz K?skac?

Kurdaki hareketlilik iki ?ekilde ekonomimizi etkilemektedir.

Birincisi, kurdaki yukar? y�nl� hareketin �zel sekt�r�n d�viz bi�imindeki bor� y�k�n� artt?rmas? ve d�viz bor�lusu firmalar?n iflas riski bar?nd?rmalar?. ?kincisi, �retebilmek i�in yap?lan ithalat girdi faturalar?nda ki art???n enflasyonu artt?rmas?. Her iki etkinin ortak olarak yaratt??? sonu� ise faiz art??? bask?s?n?n ortaya �?kmas?d?r. T�rkiye 2013 y?l?ndan bu yana iki kere stagflasyonist bir krizin e?i?ine gelmi? ve a?abilmi?tir.

Yukar?daki grafikte, Ocak 2014 ile A?ustos 2018 aras?nda ABD Dolar? ile TL ili?kisi ve faiz oran? g�r�lmektedir. Faiz de?i?imi grafi?in sol ekseninde, Dolar-TL hareketi grafi?in sa? eksendedir.

Grafikte 1, 2 ve 3 numaralardan olu?an b�lgeler bulunmaktad?r. 1. B�lgede faiz art???, 2. ve 3. b�lgelerde hem dolar kar??s?nda TL.�nin de?er kayb?n?, hem de faiz art??lar?n? g�rebiliriz.

�zellikle son g�nlerde ABD ile ya?anan gerginlik sonucunda artan d�viz nedeniyle, hem enflasyon hem de firmalar �zerindeki bor� �deyememe riski ciddi manada artm??t?r. Grafi?e dikkatlice bak?ld???nda benzer bir durumun 2. b�lgede 2016 y?l?nda ya?and??? g�r�lmektedir. Bahse konu d�nemde ki s?k?nt?, kredi garanti fonu deste?iyle artan krediler (2017 Ekim ay?nda kredi geni?lemesi s?f?ra yakla?m??t?) ve uluslararas? piyasadaki olumlu hava ile �lkeye giren para sayesinde a??ld?.

Son g�nlerde piyasada ya?anan nakit krizi, Merkez Bankam?z?n piyasay? fonlamas?yla bir �l��de rahatlad?. Ancak kurda ya?anan ataklar?n s�rmesi durumunda faizlerin daha da y�kselece?i ka�?n?lmazd?r. Y�ksek faiz ortam?nda �retimin azalaca??, i?sizli?in, enflasyonun ve faizlerin ayn? anda artaca?? bir ortamla kar?? kar??ya kalabiliriz.

3 � Uluslararas? Yat?r?m Pozisyonu (UYP)

Cari ??lemler Dengesi d???nda �lkelerin d�viz durumunun g�steren bir di?er g�sterge UYP�dir. Bu g�sterge, �lkenin yap?sal d�viz durumunu ortaya koyar. 2018 y?l? haziran ay? sonu rakamlar?na g�re T�rkiye�nin Net Uluslararas? Yat?r?m Pozisyonu (varl?k ve y�k�ml�l�k fark?) eksi 403,4 milyar dolard?r. �nemli olan Net yat?r?m pozisyonunun (a�???n?n) milli gelire oran?d?r.� 2017 y?l sonunda y�zde 42 olan UYP�nin, 2018 Haziran ay?nda kur hareketinden dolay? y�zde 74,5�e ula?t??? �ng�r�lebilir. (Bu varsay?m tamamen ?ahs?ma aittir. 2017 �y?l sonunda ki?i ba?? gelir 10.597 dolar kar??l??? 38.660 TL. (kur 3,64 TL.), milli gelirimiz 856 milyar dolar kar??l??? yakla??k 3.115.840.000 TL.�dir. 2018 ilk yar? y?lda milli gelirimizin yakla??k %6 b�y�yece?ini �ng�rerek, ula?t???m?z milli gelir rakam?m?z? bug�nk� kur de?erine (6,1 TL.- 19 A?ustos 2018) b�ld�?�m�zde (%6 b�y�m�? milli gelir rakam? yakla??k 3.302.790.000TL./6,1TL.) 541.441 milyar dolar milli gelire ula??ld??? g�r�lmektedir. 403 milyar dolar UYP�yi milli gelire b�ld�?�m�zde �?kan sonu� ise y�zde 74,5�dir. Bu oran olduk�a y�ksek bir orand?r.)

De?erli okurlar, yukar?daki g�stergeler, �lkemizin 2013 y?l?ndan bu yana yap?sal bir kriz konjonkt�r�nde ve ekonomik daralma e?ilimde oldu?unu g�stermektedir. Bu noktadan sonra ekonomimizin so?umas? gerekmektedir. Faiz art??? ve mali disiplin, ekonomiyi so?utmada kullan?lan iki yoldur. Ancak burada sorun, ekonomik daralma ihtimalinin kurun y�kseldi?i ve enflasyonun artmay? s�rd�rd�?� bir ortamda belirmesidir. Bu da stagflasyonu i?aret etmektedir.

* �Kader bir ?ans oyunu de?il, se�im sorunudur. Beklenecek de?il, elde edilecek bir ?eydir.� W?LL?AM JENN?NGS BRYAN�