AMBARGONUN KALKMASI

TÜRKİYE  - İRAN İLİŞKİLERİ EKONOMİK ANALİZ


1979 Kasımında İran İslam Devrimi’nin ardından İranlı öğrencilerin, ABD elçiliğini basıp diplomatları rehin alması nedeniyle,  Washington’un ilk yaptırımları devreye girdi ve İran ürünlerinin ABD’ye satışı yasaklandı. İran’ın 12 milyarlık varlığının dondurulmasıyla başlayan ve diğer yaptırımların devamıyla süren ambargolar,16 Ocak 2017 tarihi itibariyle kaldırıldı.

Hangi Ambargolar Kaldırıldı?

v İran’ın nükleer programına ilişkin yaptırımlar kalktı. Ancak balistik füze programı ve terörizm nedeniyle getirilen yaptırımlar ile silah ambargosu ve İran Devrim Muhafızları’nın şirketlerine yönelik ambargolar sürecek.

v Avrupa Birliği (AB) İran’a petrol, ticaret, sigorta, bankacılık, deniz taşımacılığı gibi alanlardaki ambargoyu kaldırdı.

v ABD tarafından İran’a uygulanan bankacılık alanındaki ambargo artık uygulanmayacak.

v Amerikalı olmayan bireyler ve şirketlerin İran’la iş yapmasını yasaklayan “ikincil yaptırımlar” dolayısıyla İran riyali ile iş yapanlara yönelik yaptırımlar kaldırıldı,

v İran’a banknot tedariki serbest kılındı.

v Sigorta, deniz taşımacılığı, altın, çelik, kömür, petrol, otomotiv sektörlerindeki ambargo da kalktı. Ancak ABD vatandaşları ve şirketlerinin İran’la ticaret yapması ve İran’dan petrol alması ile ilgili yasak devam ediyor.

İRAN için anlamı; Ekonomide yıllık %8 büyüme hedefi

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, bu gelişmeyi “İran tarihinde altın bir sayfa” olarak nitelendirdi. Ruhani, İran’ın yıllık yüzde 8’lik büyüme hedefini yakalayabileceğini belirtti. Ayrıca İran Merkez Bankası’na göre yaptırımların kalkmasıyla, yurtdışında dondurulmuş 100 milyar dolar civarı olan varlıkların 30 milyar doları serbest kalacak.

Airbus’tan 114 uçak

v Şu an mevcut durumdaki fiyatlarla, İran’ın petrol gelirini yıllık 10 milyar dolar artıracağı tahmin ediliyor. Yaptırımların kalkmasıyla birlikte İran’ın yılda sattığı petrol 1 milyondan 2.5 milyon varile çıkacak.

v İran’ın büyük altyapı projelerine başlamasının yanısıra, Airbus’tan 114 yeni uçak almayı planladığı konuşuluyor.

v Bankacılıktaki yaptırımların kalkması, İran’ın küresel finans sistemine dönmesi anlamına geliyor. Bunun anlamı da yabancı bankaların herhangi bir kısıtlama olmadan İran’la iş yapabilecek olmaları.

İran için Türkiye, Avrupa Birliği’ne; Türkiye için İran, Orta Asya’ya açılan kapı

Amerika tarafından bu güne kadar İran’a uygulanan ambargo neticesinde, Türkiye-İran ilişkileri gerek siyasi, gerekse ekonomik anlamda hep belirli bir seviyede kaldı ve yeteri kadar gelişme gösteremedi.

Günümüzde İran-Türkiye, ekonomik ve siyasi ilişkilerinin daha iyi bir seyirde olduğunu görmekteyiz. Bunun en önemli sebebi, İran’ın yeni cumhurbaşkanı olarak seçilen Hasan Ruhani’nin dış ilişkilerde önceki döneme göre daha ılımlı bir politika hedeflemesidir. Bununla birlikte 35 yıllık ambargonun kalkması ile İran-Türkiye ilişkileri nasıl şekillenecek? Bu oluşumdan Türkiye nasıl etkilenecek?

İran’a uygulanan 35 yıllık ambargonun kalkmasıyla beraber başta coğrafi yakınlığı bulunan ülkeler ile ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesi kuvvetle muhtemel.

v Ambargonun kalkmasıyla Nabucco ve bağlantılı projelerin, İran’ın ürettiği doğalgazı ve petrolü Türkiye üzerinden Avrupa pazarına açması tekrardan gündeme geldi. İran bu sayede Avrupa enerji sektöründe söz sahibi olan Rusya ile bölgede rekabet etme fırsatı bulabilecek. Bu anlamda Türkiye, İran’ın Avrupa’ya açılan kapısı konumuna gelecek.

v Türkiye’nin Afrika ve Ortadoğu ülkeleriyle kurduğu ve kuracağı ekonomik ilişkileri için İran tampon bölge görevi görüyor. Ambargonun kaldırılmasından sonra Türkiye-İran resmi ilişkileri de hız kazanıyor.

v Turizm, Türkiye-İran ilişkileri içerisinde çok boyutlu olarak incelenmesi gereken bir sektör. Özellikle son iki yılda ülkemizde yaşanan terör olaylarının sektörde yarattığı olumsuz etki devam ederken, diğer yandan İran hükümetinin ılımlı dış politikası ve turizm gelirlerinin yükseltilmesi için alınan yeni yatırımlar İran’a avantaj sağlıyor. Bu durumda İran, turizm gelirine olumlu yansıyabilir. Ancak ikili ilişkilerin geliştirilmesi, ülkemizin kültür, plaj, konferans ve cruise turizmindeki altyapısı ve turizm çeşitliliği sayesinde 1,5 milyonu geçen bir İran’lı turist beklenebilir.

v Petrol, sanayi dışında İran’da öne çıkan diğer sanayi sektörleri halıcılık, mücevherat, kimya ve otomotivdir. Özellikle halıcılık ve mücevharat sektörüne Türk iş adamlarının girmesi pek olası görünmüyor. Ancak mücevherlerin materyellerinin nerdeyse tamamını ülkemizden alıyorlar. Bunun dışında özellikle otomotiv yan sanayi, yedek parça (Türkiye %8’lik bir paya sahip)  ve kimya sektörlerinde ülkemizin ihracatı artabilir.

Türkiye ithalatı: Petrol ve petrol ürünleri, doğalgaz

Türkiye ihracatı: Altın, çelik profil, levha, otomotiv yan sanayi ürünleri

v Ülkemizde olduğu gibi, İran’da da inşaat sektörü en önemli sektörler arasında. İran hükümeti, çok özel projeler hariç, yabancı firmaların yatırım yapmasına sıcak bakmıyor. Ancak eksikliklerini genel olarak Türkiye’yi takip ederek tamamlıyor. Bu noktada Türkiye sahip olduğu deneyimle İran’ın sektördeki eksikliklerini giderebilecek güçte.

v İran pazarında oldukça Çin ürünleri hakim. Bu da ülkemizin rekabet gücünü zayıflatmakta. Ancak Türk girişimcilerin İran ekonomisinin daha hızlı büyümesine, istihdamın artmasına katkı sağlayacağı açıktır. Bu nedenle sağlam ekonomik ilişkiler kurulması her iki ülke gelişimi için çok önemlidir.