Çocuğun büyüme ve gelişmede geciktiği nasıl anlaşılır

Büyüme ve gelişme, bir çocuğun sağlığını gösteren en önemli göstergelerden biridir. Büyüme, boyut ve kütlenin, yani dokuların, organların ve vücut boyutlarının artması anlamına gelir. Boydaki toplam büyüme, vücut kütlesindeki artış, başın büyümesi gibi durumları kapsar.

Gelişme ise organ sistemlerinin yapısının ve işlevinin olgunlaşması ve zihinsel, duygusal ve sosyal değişikliklerdir. Bunun en iyi bir örneği konuşma gelişimidir. Konuşma gelişimi için bir takım önkoşullar yerine getirilmelidir; bilişsel yetenek, iyi algı ve işitme, çok sayıda kasın motor becerilerinin gelişmesi şarttır.

Bir çocuğun büyümesi ve gelişmesi çeşitli iç ve dış faktörlerden etkilenir. Temel iç faktörler genetik, ırk ve cinsiyettir. En önemli dış etkenler ise rahim içi faktörler, sosyoekonomik, psikolojik faktörler, beslenme ve kronik hastalıklardır.

Büyüme göstergeleri

Bir çocuğun büyümesi vücut kütlesi, boy ve baş çevresi baz alınarak değerlendirilir. Bazı durumlarda deri altı yağı ve vücut kitle indeksi de değerlendirilir. Yetersiz beslenme veya aşırı beslenmeden şüpheleniliyorsa, vücut kütlesinin vücut yüzey alanına oranını gösteren vücut kitle indeksi hesaplanır. Vücut kitle indeksi vücuttaki yağ dokusu miktarının göstergesidir.

İzleme için persentil denilen yüzdelik büyüme eğrileri kullanılır. Yani çocuğu izlediğinizde, büyüme eğrilerinde olduğu ölçüyü belirleyip ve normal değerler (5. ila 95. perstil) dahilinde olup olmadığına ve zaman içindeki büyüme dinamiklerinin iyi olup olmadığına bakmanız gerekir.

Gelişim göstergeleri

Gelişimle ilgili olarak persentil değerleri, psikolojik (bilişsel ve duygusal) ve sosyal gelişim izlenir.

Belirli bir yaştaki çocuğun, o yaştan bekleneni verip vermediği ve çevreye nasıl uyum sağladığı değerlendirilir. Fiziksel olarak motor fonksiyonların olgunlaşması, dişlerin gelişimi ve daha sonra cinsel gelişim gözlemlenir.

Bilişsel değerlendirmede, çocuğun zihinsel olarak nasıl ilerlediği izlenir. Yani yaşına göre anlamak, öğrenme, öğrendiklerini benimseme ve uygulama becerisi değerlendirilir. Çocuğun belirli durumlara duygusal tepkisini, kişinin kendi duygularını kontrol etmesinin ve başkalarının duygularını anlamasının nasıl geliştiğini izlemek de gereklidir.

Sosyal gelişim, oyuna ilgi ve oyuna katılım da dahil olmak üzere çevre ile iletişimi ifade eder. Ayrıca insanlarla iletişim, konuşma gelişimi, koşullara uyum sağlama, dikkat ve konsantrasyon da değerlendirilir.

Büyüme geriliğinin tanınması

Büyümede gecikme, yani normal değerlerden sapmalar (yaşa göre 5. persentilin altında) ve büyüme hızının yavaşlaması (önceki ile karşılaştırıldığında yüzdelik eğrisinde düşüş) çocukta olumsuz bir şeylerin olduğunun işaretidir. Bu durum en çok çocuğun yaşıtlarına göre çok zayıf, çok kısa veya daha küçük olması ya da düzenli bir sistematik muayene sırasında fark edilmesi nedeniyle doktora başvuran ebeveynler tarafından fark edilir.

Vücut kütlesinde daha kötü ilerlemeye yol açan nedenler araştırıldığında, her zaman önce çocuğun neyi ve ne kadar yediği, yani kalori alımının normal olup olmadığı değerlendirilir. Normal değilse, örneğin, yemeğin kalori yoğunluğu arttırılarak yeterli kalori alımı sağlanmalıdır. Özellikle yemek miktarları azsa, iştahı engelleyen gereksiz, düşük kalorili besinlerin atılması ve daha sağlıklı besinlerin eklenmesi önerilir.

İkinci olarak, büyüme geriliğinin nedeninin tanınmayan veya tedavi edilmeyen kronik bir hastalık olup olmadığı kontrol edilir. Bu tür durumlar çocuğun büyüme ve gelişiminin yavaşlamasına neden olabilir. Bu tür hastalıklara örnek olarak çölyak hastalığı, tiroid hastalıkları, kronik iltihaplı bağırsak hastalıkları, kronik böbrek hastalıkları, ciddi kalp sorunları, ciddi motor gelişim bozuklukları ve dejeneratif beyin hastalıkları sayılabilir.

Kronik hasta çocukların iştahı daha zayıftır. Öte yandan, hastalık genellikle enerji ihtiyacını artırır ve daha fazla enerji kaybı yaratır. Yani, alınan enerji fazlasıyla kullanır ve bu nedenle büyümede gecikmeler meydana gelir. Çocukların normal bir hızda büyümemelerinin nedenleri genel olarak bunlardır.

Gelişme geriliğinin tanınması

Erken yaşta psikomotor gelişim yoğun bir şekilde izlenir. İlk yıl boyunca, çocuk ayağa kalkma, daha sonra yürüme ve giderek karmaşıklaşan motor işlevler gibi motor beceriler kazanır. O yaştaki beyin gelişiminin iyi bir göstergesi olarak, başın çevresinin nasıl büyüdüğü düzenli olarak izlenir.

Bu, daha sonra tüm motor fonksiyonlar için ön koşul olan motor becerilerin ani gelişim dönemi olduğundan, zaman içinde olası sapmaları veya asimetrileri fark etmek ve bunları düzeltmeye çalışmak çok önemlidir. İnce motor becerilerin gelişimi de izlenir, kavrama, el fonksiyonu, çiğneme yeteneği ve daha sonra devam eden konuşma gelişiminin başlangıcı kontrol edilir.

Çocuğun sosyal gelişiminin izlenmesi, yani çevre ile gülümseyerek iletişim kurup kurmadığı, insanlara ve oyuncaklara ilgi gösterip göstermediği, akrabaları yabancılardan ayırt edip etmediği izlemek de çok önemlidir. Daha sonra, akran ilişkilerinin nasıl kurulduğu ve davranışların kontrolünü nasıl sağladığı izlenir. Bilişsel yeteneklerin gelişimi, yani öğrenme ve anlama yeteneği her zaman izlenir.

Herhangi bir konuda gecikmeleri zamanında fark ederek ve erken müdahale ile çocuk ne kadar erken uyarılmaya başlarsa o kadar iyi olan büyük ilerleme sağlanabilir.

Ergenliğe girme yaşında cinsel gelişim, yani ikincil cinsel özelliklerin, saç görünümü, yağ dokusunun yeniden dağılımı, erkeklerde ses değişikliği ve genital büyüme ve kızlarda meme büyümesi ve adet başlanması izlenir. Kızlarda 13 yaşına kadar, erkeklerde ise 14 yaşına kadar ikincil cinsel özellikler hiç ortaya çıkmazsa ergenlik gecikmiş olarak kabul edilir.

Çocuklarda gelişme gecikmesi belirtileri

Çocuklarda gelişme gecikmesinin birçok belirtisi vardır ve genellikle belirli özelliklere göre değişir. Bazen erken çocukluk döneminde belirtiler görebilirsiniz, ancak bazen çocuğunuz okul çağına gelene kadar fark edilmeyebilir.

En yaygın belirtiler şunlardır:

- Aynı yaştaki diğer çocuklardan daha yavaş öğrenir ve gelişir.

- Uygun gelişimden çok daha sonra yuvarlanma, oturma, emekleme veya yürüme.

- Başkalarıyla iletişim kurma veya sosyalleşme zorluğu.

- IQ testlerinde ortalama puanların altında olması.

- Geç konuşma veya konuşma zorluğu.

- Bir şeyleri hatırlamakta güçlük çekmek.

- Eylemleri sonuçlarla ilişkilendirememe.

- Problem çözmede veya mantıklı düşünmede zorluk.

- Okulda öğrenme zorluğu.

- Giyinme veya tuvaleti kullanma gibi günlük işleri yardımsız yapamama.

- Kendilerini ifade etme, iletişim kurma güçlükleri (bebeklerde yetişkinleri uyarma işlevine sahip olan dil, jestler veya ağlama yoluyla).

- Anlamada zorluklar.

- Sosyal izolasyon (akranlarıyla ilgilenmeyen ve yalnız olan bir çocuk).

- Etrafındaki dünyaya (diğer çocuklar için olduğu gibi oyuncaklara) ilgi eksikliği.

- Kaba motor becerilere ilgi eksikliği (örneğin, emeklemek veya etrafa bakmak istemeyen bir çocuk), bazen jestlerde büyük bir yavaşlık.

- İnce motor becerilerindeki zorluklar (kalem tutma gibi).