Ücret maaş dengesi nasıl bozuldu?
Türkiye'de son yirmi yıllık dönemde işçi ücretleri, memur maaşları ve emekli aylıkları arasındaki denge büyük oranda değişti. Dengedeki değişiklikten en çok özel sektör çalışanları ve emekliler etkilendi.
Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberine göre, çalışmakta olan işçiler, memurlar, emekliler ücret ve maaşlarını her zaman diğerleriyle kıyaslayarak ellerine geçen paranın değerini koruyup korumadığını, yoksullaşıp yoksullaşmadıklarını, refah düzeylerini koruyup koruyamadıklarını anlamaya çalışıyorlar. İşçiler, aldıkları ücretin asgari ücrete veya memur maaşına göre değerini ölçüyorlar. Memurlar asgari ücretle veya emekli aylığı ile kıyaslama yapıyorlar.
Biz de 10’ar yıllık dönemde ne olduğunu görmek için 2003, 2013 ve 2023 yıllarına ait verileri karşılaştırdık. Net asgari ücret 2003 yılında 226 lira iken 2013’te 788 liraya, 2023’te ise 11 bin 402 liraya yükseldi. İlk on yılda yüzde 249, yirmi yılda ise yüzde 4.950 oranında arttı.
2003 yılında 448 lira olan en düşük memur maaşı ise 2013’te 1.904 TL’ye, 2023 yılında da 22.017 TL’ye çıktı. Memur maaşı ilk on yılda yüzde 325, yirmi yıllık dönemde yüzde 4.815 oranında arttı.
Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilen prime esas kazançlardan hesaplanan ortalama aylık ücret 2003 yılında 690 TL düzeyinde bulunuyordu. 2013’te 1.731 TL, 2023 nisan ayında ise 16.403 TL oldu. Ortalama ücretteki artış ilk on yılda yüzde 151, yirmi yılda ise yüzde 848 düzeyinde kaldı.
Son olarak, 2003 yılında 332 TL olan en düşük emekli memur aylığı 2013’te 905, 2023’te 9.300 TL olarak gerçekleşti. En düşük emekli memur aylığı on yılda yüzde 172, yirmi yılda ise yüzde 2700 oranında arttı.
Memur maaşı asgari ücretin 2.4 katıydı
En düşük memur maaşı 2003 yılında asgari ücretin tam 2 katı iken 2013 yılında 2.4 katına çıktı. Bu yıl ise ocakta yüzde 30 ve temmuz ayında yapılan yüzde 86 oranındaki artışlara rağmen memur maaşı asgari ücretin 1.9 katına geriledi.
En düşük memur maaşı 2003 yılında emekli aylığının 1.3 katı idi. 2013 yılına gelindiğinde 2.1 katına, bu yıl ise 2.4 katına çıktı. Başka bir ifadeyle emekli aylığı 2003 yılında memur maaşının yüzde 74’ü düzeyinde iken 2013’te yüzde 47’sine, 2023 yılında ise yüzde 42’sine geriledi.
Böylece, memurların çalışırken aldıkları maaş ile emekli olduklarında aldıkları aylık arasında giderek uçurum oluştu.
Ortalama ücretle çalışan bir işçi 2003 yılında “asgari ücretin 3.1 katı ücret alıyorum” diyebiliyordu. Aynı işçi 2013’e geldiğinde asgari ücretin 2.2 katı ücret almaya başladı. 2023 yılı ortalama ücretinde nisan ayı verileri dikkate alındığı için karşılaştırma da yılın ilk yarısındaki 8.507 TL’lik net asgari ücrete göre yapıldı. Buna göre, ortalama ücretin asgari ücrete oranı bu yıl 1.9’a geriledi. Ortalama ücretler asgari ücret karşısında yirmi yıllık dönemde 3’te 1’den fazla kayıp yaşadı.
En düşük emekli memur aylığı 2003 yılında asgari ücretin 1.5 katı iken 2013 yılında 1.1 katına geriledi. 2023 yılında ise en düşük emekli aylığı net asgari ücretin yüzde 80’ine düştü.
Ücret maaş dengesindeki bozulma ücret kazancıyla çalışan işgücünün milli gelirden aldığı paya da yansıdı. 2003 yılında yüzde 28.7 olan emeğin milli gelirdeki payı 2013 yılında yüzde 31.7’ye çıkmışken, 2022 yılında yüzde 26.3’e geriledi. Bu yılın ilk çeyreğinde ise yüzde 38’e yükseldi. Ancak, birinci çeyrekteki bu gelişmede emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesinden dolayı emekli olanlara nisan ayında yapılan kıdem tazminatı ödemelerinin etkili olduğu değerlendiriliyor.