Pataloji nedir? Pataloji testleri nasıl yapılır?

Pek çok hastanın tesadüfen tanışmak zorunda kaldığı pataloji bilimi hakkında çok fazla bilinmeyen mevcut. Pataloji nedir, nasıl yapılır gibi konuyla ilgili merak edilen soruları, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Öğretim Üyesi Tıbbi Patoloji Uzmanı Prof. Dr. Itır Ebru Zemheri yanıtladı.

Kelime anlamı itibarıyla hastalık bilimi anlamına gelen ve organlarda meydana gelen hücresel düzeyde değişiklikleri inceleyen patoloji bilimi ile alakalı yanıt bekleyen çok fazla soru işareti mevcut. Genel olarak kanser fakat kanser dışında da pek çok hastalığın kesin tanısı, takibi ve tedaviye tanıtı, organ nakli konusunda alınacak karar, mikrobik hastalıkların tanınması için patolojik incelemeye ihtiyaç duyulur. Patoloji nedir? Patoloji "pathos" ve "logos" kelimelerinden oluşur. Eski Yunan dilinde pathos hastalık, logos bilgisi anlamında olup patoloji "Hastalık Bilimi" dir. Tıpta bir uzmanlık dalıdır. Patoloji ne yapar? Vücudumuzdaki organların ve organları oluşturan hücrelerin kendilerine has özellikleri vardır. Patoloji organlara hem gözle bakarak (makroskopik) ve hem de mikroskop ile bakarak (mikroskopik) hastalığa neden olan değişiklikleri inceleyen bilim dalıdır. Patolog kimdir? 6 yıllık Tıp Fakültesi eğitimini tamamladıktan sonra Tıpta Uzmanlık Sınavı'na girerek patoloji branşını seçen doktorlar 4 yıllık eğitimin sonunda patolog olur. Patoloji laboratuvarında inceleme yöntemleri nelerdir? Biyopsi Patolojik inceleme için doku ve organlardan parça alınması işlemine biyopsi denir. Tüm organlardan biyopsi alınabilir. Lokal anestezi ile uyuşturularak veya ameliyat esnasında biyopsi alınabilir. Biyopside hastalığa neden olan alan tümüyle çıkarılabilir (eksizyonel biyopsi), bir kısmı tanı amaçlı çıkarılabilir (insizyonel biyopsi) veya kalın iğne yardımı ile (tru-cut biyopsi) hastalıklı alandan örnek alınabilir. Organ çıkarılması Organın alınmasına rezeksiyon denir. Genellikle kanser ameliyatlarında tercih edilen bir yöntemdir. Daha az sıklıkla kanser olmaksızın, hasarlanan ve hasarın giderilemediği (trafik kazası gibi) durumlarda da tercih edilir. Frozen inceleme Genellikle kanser ameliyatı sırasında tercih edilen bu yöntem, hasta ameliyatta iken hastadan alınan organ veya doku parçası, hızlı bir şekilde incelenmesi için patoloji laboratuvarına gönderilir. Frozen hızlı (20-30 dakika) bir şekilde yapılan ön inceleme olup frozen sonucunda hastalıklı bir doku izlenirse ameliyat daha geniş kapsamlı yapılır, normal yapı izlenirse ameliyat sonlandırılır. Otopsi inceleme Şüpheli ölüm, anne karnında bebek ölümü gibi durumlarda ölüm sebebini saptamak için ölen kişiden alınan doku veya organların incelenme şeklidir. Sitolojik inceleme Beden boşlukları salgılarından (vajen, rahim ağzı gibi) sürüntü alarak veya organlardan (tiroid gibi) iğne yardımı ile örnekler alınarak özel bir camın üstüne yayılması ve mikroskopi eşliğinde incelenmesidir. Patoloji laboratuvarında inceleme nasıl yapılır? Patoloji incelemesi için alınan parçalar bozulmaması, özelliğini kaybetmemesi için formol denilen özel kimyasal koruyucu sıvı içine konulduktan sonra patoloji laboratuvarına gönderilir. Laboratuvara ulaşan örnekler önce dış görünümlerine göre gözle (makroskopi) değerlendirilir ve mikroskopik incelenme için uygun örnekler seçilerek ayrılır. Bu örnekler bir cihaz aracılığı ile özel bir takipten geçirildikten sonra mum (parafin) içine gömülür. Mumlu örneklerden çok ince kesitler alınır ve bu kesitler özel bir cama yapıştırılır. Hazırlanan kesitli camlar özel bir boya ile boyanır. Boyanan kesitler ışık mikroskobunda incelenir. Mikroskopta izlenen bulgular patoloji raporuna dönüştürülerek hastaya verilir. Patolojik inceleme ne zaman gereklidir. Hangi hastalıklar için yapılabilir? Pek çok hastalığın kesin tanısı, takibi, tedavi yanıtı için patolojik inceleme gereklidir. Tüm kötü huylu tümörlerin (kanser) kesin tanısı, kanserin evresi ve tedavisinin yönlendirilmesi için patolojik inceleme gereklidir. İyi huylu tümörlerin (Myom, Lipom gibi) kesin tanısı için gereklidir. İyi ve kötü huylu tümörler haricindeki pekçok hastalığın adının konulması için gereklidir. Bu hastalıklardan bazıları şunlardır: Tiroid hastalıkları, akciğerin parankim hastalıkları, mide hastalıkları (gastrit, ülser gibi), barsak hastalıkları (Crohn hastalığı, ülseratif kolit gibi), deri hastalıkları (Sedef hastalığı, Lupus hastalığı, vitiligo gibi), karaciğer hastalıkları (Hepatit B, veya C gibi karaciğer hastalıkları), virüs, bakteri, parazit, mantarların sebep olduğu enfeksiyöz hastalıklar Hastalık tarama ve takibi için özellikle kadın hastalarda rahim ağzı kanserinin taranması ve takibi için smear testi şeklinde patolojik inceleme gereklidir. Patoloji raporu nedir, nasıl yazılır? Biyopsi yapan hekim tarafından patoloji laboratuvarına gönderilen doku/organ/hücre topluluğu/sıvılara "örnek" adı verilir. Bu örneklerin belli kriterlere göre incelenmesi ile elde edilen bulgular sonucunda patoloji raporu düzenlenir. Patoloji raporunda, hastanın kimlik bilgileri, örneğin alınma tarihi, örneğin adı, alınma yöntemi, inceleme tekniği, biyopsiyi alan hekimin biyopsi ile ilgili bulguları ve ön tanısı bulunur. Patoloğun incelemesi ile de makroskopi ve mikroskopi kısımları eklenir. Tüm bulgular birlikte değerlendirilerek raporun tanı kısımı oluşturulur. Patoloji sonuçları kesin tanı mıdır? Örneğin incelenmesi için gerekli tüm şartlar (doğru yerden örnek alınması, materyalin yeterli olması, doğru bir inceleme yapılması, mikroskopta izlenen bulguların o hastalık için tipik olması) sağlanmış ise patoloji raporu kesin tanıdır. Patolojik bulgu izlenmemesi ne anlama gelir? Hastadan alınan örneklerde hastalıklı doku veya bozukluk olmaması durumunda patolojik bulgu izlenmedi yazar. Bu rapor kişinin sağlıklı olduğunu göstermez. Zira örnek sağlıklı dokudan alındı ise patolojik bulgu izlenmez. Bu durum patolog tarafından şüpheli olarak değerlendirilip yeni bir örnek alımı önerilebilir. Patoloji sonucunun gecikmesi ne anlama gelir? Gönderilen örneğin incelendikten sonra rapor yazımı için öngörülen bir süre vardır ve bu hastaya yazılı veya telefondan mesaj ile bildirilir. Ancak bazı örneklerin incelenmesi ek inceleme, ek özel boyama veya genetik inceleme gerektirebilir. Bu durumda patoloji raporunun çıkma süresi uzayabilir. Patoloji laboratuvarında örnekler karışabilir mi? Hastadan alınan örnekler laboratuvara girişi, teslim alınması, laboratuvarda incelenmesi ve rapor süreci boyunca yakın takip altında olup gerekli önlemler alınır. Eğer bir karışıklık şüphesi olursa gerekli yerlerle derhal iletişime geçilir.