Maymun �i�e?i vir�s� nedir?

Maymun �i�e?i hastal??? genellikle kemirgenler gibi enfekte hayvanlardan insanlara bula??yor. Vir�s insanlar aras?nda kolayca yay?lm?yor ancak insandan insana bula?ma tipik olarak b�y�k solunum damlac?klar? yoluyla ger�ekle?iyor.

?lk olarak ay ba??nda ?ngiltere'de g�r�len maymun �i�e?i vir�s�n�n ilerleyen g�nlerde �e?itli Avrupa �lkeleri ve ABD'ye yay?lmas?, d�nyada endi?eleri art?r?yor.

?LK KEZ 1970'TE KONGO'DA ORTAYA �IKTI

Tarihte ilk olarak 1958'de maymunda bulunan vir�s, insanlar aras?nda ilk defa 1970'te Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kay?tlara ge�ti. K?sa zamanda 11 Afrika �lkesine s?�rayan vir�s, Afrika'n?n d???nda ilk olarak 2003'te ABD'de yay?ld?. Daha sonra 2018'de ?ngiltere ve ?srail, 2019'da Singapur ve 2021'de ABD'de, Afrika'ya seyahat eden baz? ki?ilerde maymun �i�e?i vir�s�ne rastland?.

DAHA �OK AFR?KA'DA ETK?L?

?imdiye kadar en �ok Afrika'da etkili olan vir�s, 2017'de Nijerya'da en b�y�k salg?na yol a�arken �lkede 200 ki?i vir�se yakaland? ve vakalar?n y�zde 3'� hayat?n? kaybetti. Endemik bir vir�s�n neden oldu?u nadir hastal?klardan biri olarak bilinen maymun �i�e?i, Kongo ve Bat? Afrika t�r� olmak �zere ikiye ayr?l?yor. Vir�s�n Kongo t�r�n�n y�zde 10'a kadar �l�m riski bulunurken Bat? Afrika t�r�n�n ise her 2 vakadan birinde y�zde 1 �l�m oran?na sahip oldu?u biliniyor.

BEL?RT?LER? NELER?

Genellikle hayvandan insana ve nadiren insandan insana yak?n temasla bula?an vir�s, v�cutta y�ksek ate? ve ka??nt?l? kabarc?klara yol a�abiliyor. Maymun �i�e?inin belirtileri, y�zde ba?layan ve v�cudun geri kalan?na yay?lan ate?, ba? a?r?s?, deri d�k�nt�leri, ?i?likler, s?rt a?r?s?, kas a?r?s? ve halsizlik ?eklinde ortaya �?k?yor. �ok ka??nt?l? olabilen d�k�nt� de?i?ip bir kabuk olu?turuyor ve farkl? a?amalardan ge�tikten sonra d�?�yor. Yaralar? v�cutta iz b?rakabiliyor.

NASIL BULA?IYOR?

Vir�s, maymun �i�e?ine yakalanm?? ba?ka bir ki?iyle yak?n temas halinde yay?labiliyor. Vir�s v�cuda deri s?yr?klar?, solunum yolu, g�zler, burun veya a??z yoluyla girebiliyor. Cinsel ili?ki s?ras?nda do?rudan temas yoluyla da bula?abiliyor. Vir�s ayr?ca bula?t??? maymunlar, s?�anlar ve sincaplar gibi hayvanlar ya da yatak tak?m? ve giysi gibi nesnelere temas yoluyla yay?labiliyor.

B?R�OK �LKEDE G�R�LMEYE BA?LANDI

En son Kas?m 2021'de ABD'de g�r�lmesinin ard?ndan aylar sonra yeniden Afrika d???na �?kan maymun �i�e?i vir�s� ilk olarak 7 May?s'ta ?ngiltere'de, bundan �nce Nijerya'ya seyahat etmi? bir ki?ide tespit edildi. ?lerleyen g�nlerde �lkedeki maymun �i�e?i vakalar? artarken 18 May?s itibar?yla toplam vaka say?s? 9'a �?kt?. ?ngiltere Sa?l?k G�venli?i Ajans? (UKHSA), yeni vakalar?n vir�s�n endemik oldu?u bir �lkeyle herhangi bir seyahat ba?lant?s? olmad???n?, bu nedenle bula?ma yoluyla bireylerin enfekte olmas?n?n m�mk�n oldu?unu bildirdi. UKHSA, yeni vakalardan birinin ba?kent Londra'da, di?erinin ise �lkenin g�ney do?usunda tespit edildi?ini a�?klad?.

Ajans, son maymun �i�e?i vir�s� vakalar?n?n a??rl?kl? olarak e?cinsel ve biseks�el bireyler aras?nda oldu?unu ve yeni vakalar?n daha �nce teyit edilmi?lerle ba?lant?s? olmad??? bilgisini payla?t?.

E?C?NSELLER ARASINDA C?NSEL ?L??K? YOLUYLA BULA?TI?I �NE S�R�LD�

?ngiltere'nin ard?ndan vir�s�n yay?ld??? ?spanya'da Sa?l?k Bakanl??? verilerine g�re mevcut durumda 7 kesinle?mi?, 24 de ?�pheli maymun �i�e?i vakas? bulunuyor. Vakalar?n hepsi Madrid'de g�r�l�rken sa?l?k durumlar?n?n iyiye do?ru gitti?i kaydedildi. Uzmanlar, vakalar?n �o?unlu?unun e?cinseller aras?nda cinsel ili?ki yoluyla bula?t??? bilgisini verdi. Portekiz'de ise Sa?l?k Bakanl??? 17 May?s'ta, 5 ki?ide maymun �i�e?i vir�s� g�r�ld�?�n� duyurdu.

Maymun �i�e?inin yay?ld??? bir di?er Avrupa �lkesi ?talya'da ilk vakan?n ?spanya'dan gelen bir ki?ide tespit edildi?i bildirildi. ?talyan bas?n?ndaki haberlere g�re, ?spanya'n?n Kanarya Adalar?'ndan Roma'ya gelen bir ki?ide maymun �i�e?i vir�s�ne rastland?. ?talya Y�ksek Sa?l?k Enstit�s�n�n (ISS) maymun �i�e?i vir�s�yle alakal? ?talya'daki durumu takip maksatl? uzmanlardan olu?an �zel bir g�rev g�c� olu?turdu?u belirtildi. Maymun �i�e?i vir�s�n�n k?tada en son g�r�ld�?� �lke ise ?sve� oldu. Ba?kent Stokholm'de vir�s�n bula?t??? bir ki?inin hastaneye yat?r?ld??? ve durumunun iyi oldu?u a�?kland?. Vakan?n hangi nedenle vir�s kapt??? ise hen�z bilinmiyor.

Avrupa'n?n d???nda vir�s, Amerika k?tas?nda ABD ve Kanada'da g�r�ld�. Kanada h�k�metinden d�n yap?lan a�?klamada, �lkenin Montreal b�lgesinde 17 ?�pheli vaka oldu?u kaydedildi. Bu �lkede de ara?t?rmac?lar, ?�pheli vakalardan baz?lar?na vir�s�n e?cinsel ili?ki yoluyla bula?t??? ihtimali �zerinde duruldu?u bilgisini payla?t?. ABD'nin Massachusetts eyaletine ba?l? Halk Sa?l??? Birimi de 18 May?s'ta, Kanada'ya seyahat eden bir ki?inin enfekte oldu?u a�?klamas?n? yapt?.

�?�EK A?ISI V?R�SE KAR?I Y�ZDE 85'E KADAR ETK?L?

Maymun �i�e?i vakalar?n?n ba?ka �lkelere yay?larak k�resel salg?na d�n�?me ihtimali tart???l?rken, vir�s�n �l�m riskine kar?? etkili bir a??n?n olup olmad??? da merak ediliyor. Konuya ili?kin ?ngiltere Sa?l?k G�venli?i Ajans?, maymun �i�e?i vir�s� i�in �zel bir a?? olmad???n?, ancak �i�ek hastal??? a??s?n?n bir miktar koruma sa?lad???n? belirterek, ihtiya� duyulanlara a??n?n teklif edildi?i bilgisini payla?t?. D�nya Sa?l?k �rg�t� (DS�) verileri de �i�ek hastal???n? yok etmek i�in kullan?lan a??lar?n maymun �i�e?i vir�s� hastal???na kar?? da y�zde 85'e kadar etkili oldu?unu g�steriyor.