2024 Dünya borsalarının 'madeni' belli oldu: IRIDYUM
Dünya üzerinde altından daha pahalı pek çok şey vardır. Işıltılı elmaslardan parlak rodyuma, dünyanın değerli doğal kaynaklarına sahip olabilmek için yüksek bedeller ödemek gerekebilir. Peki ya iridyum? Nasıl keşfedildi, nerede kullanılır, fiyatı ne kadardır, nasıl yatırım yapılır?
İridyum, atom numarası 77 olan ve 'geçiş metali' olarak sınıflandırılan kimyasal bir elementtir; oda sıcaklığında katıdır. Royal Society of Chemistry'ye göre İridyum adını, güçlü renkli bileşenleri temsil eden ve gökkuşağı anlamına gelen Yunanca Iris kelimesinden alır.
İris, Antik Yunan dininde ve mitolojisinde, tanrılar Thaumas ve Electra'nın kızı, gökkuşağının kişileştirilmiş hali ve tanrıların habercisidir.
Altın gibi iridyum da oldukça tepkisizdir ve çok yüksek bir yoğunluğa sahiptir. Aslında, iridyum Periyodik Tablo içinde korozyona en dayanıklı elementtir. Korozyon, malzemelerin, özellikle metallerin, çevreleriyle kimyasal veya elektrokimyasal etkileşime girerek aşınması veya bozulması sürecidir.
İridyum nasıl keşfedildi?
LiveScience'ın haberine göre, İngiliz kimyager Smithson Tennant elementi keşfetmesiyle tanınan kişidir, ancak Fransız kimyagerler H.V. Collet-Descotils, A.F. Fourcroy ve N.L. Vauquelin de dahil olmak üzere pek çok kişi iridyumla kabaca 1803 civarında platin cevherlerinde karşılaşmış olabilir.
İridyum, platinin çok güçlü asitlerin bir karışımı olan "aqua regia" içinde çözülmesiyle bulunmuştur.
İridyum nerelerde kullanılır?
İridyumun yüksek yoğunluğu göz önüne alındığında, nadir bulunan saf formu nadiren kullanılır. Esasen bu saf ve nadir formu, doğada bile bulunmayabilir. İridyum içeren cevherlerin çoğu yalnızca küçük bir oranda iridyum içerir ve Güney Afrika, Alaska, Brezilya, Myanmar ve Rusya'da bulunabilir.
Bunun yerine, malzeme platin ile birleştirilerek tipik olarak yüzde 5 ila 10 iridyum içeren alaşımlar oluşturulur. Britannica'ya göre bu alaşımlar daha sonra takılarda, kalem uçlarında, cerrahi metallerde ve elektrik kontaklarında kullanılmaktadır.
İridyumun kullanıldığı bazı önemli alanlar şunlardır:
Tıp ve Radyoterapi: İridyum, kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi cihazlarında bir radyasyon kaynağı olarak kullanılır. Özellikle, iridyum-192 izotopu, brakiterapide yaygın olarak kullanılır.
Uzay ve Havacılık Endüstrileri: İridyumun yüksek sıcaklık direnci, onu uzay ve havacılık uygulamaları için uygun bir malzeme yapar. Uzay araçlarının ve uydu bileşenlerinin yapımında kullanılabilir.
Bilimsel Araştırmalar ve Laboratuvar Ekipmanları: İridyum, laboratuvar ekipmanlarında ve bilimsel araştırmalarda kullanılan çeşitli aletlerin yapımında kullanılır. Özellikle, yüksek sıcaklıklara ve korozyona karşı dayanıklı olması nedeniyle tercih edilir.
Saatçilik: İridyum, bazı lüks saatlerde kullanılan alaşımların bir bileşenidir.
Kuyumculuk: Nadiren, platin veya altınla alaşım halinde kuyumculukta kullanılır, özellikle yüksek dayanıklılık ve parlaklık istenen durumlarda tercih edilebilir.
Otomotiv Endüstrisi: İridyum, özellikle otomotiv endüstrisinde bujilerde kullanılır. Yüksek erime noktası ve korozyona dayanıklılığı sayesinde, bujilerin ömrünü uzatır ve motor verimliliğini artırır.
Kimyasal Endüstri: İridyum, asit üretimi gibi kimyasal süreçlerde kullanılan katalizörlerde önemli bir rol oynar. Özellikle klor-alkali sürecinde ve nitrik asit üretiminde kullanılır.
Elektronik ve Telekomünikasyon: Yüksek sıcaklık ve korozyon direnci nedeniyle, iridyum elektronik cihazlarda, özellikle de bazı türlerdeki yarı iletkenlerde ve elektrik kontaklarında kullanılır.
Bu yazının yazıldığı sıralarda İridyumun onsu 4 bin 500 dolar iken altının onsu yaklaşık 2 bin 082 dolardı.
İridyum yatırımı nasıl yapılır?
İridyum, değerli metaller grubuna ait nadir bir elementtir ve yatırım yapmak için çeşitli yollar bulunmaktadır. İridyum, endüstriyel uygulamalarda kullanılan nadir bulunan bir metal olduğu için, yatırımı genellikle daha karmaşıktır ve genellikle daha deneyimli veya uzman yatırımcılar tarafından tercih edilir.
İridyum yatırımı yapmanın başlıca yolları şunlardır:
Fiziksel Metal Satın Almak: İridyum gibi nadir metallerin fiziksel formlarını (örneğin, bar veya madeni para şeklinde) satın almak mümkündür. Bu tür yatırımlar, metalin depolanması ve güvenliği gibi ek maliyet ve zorlukları beraberinde getirebilir.
Madencilik Şirketlerine Yatırım Yapmak: İridyum üreten madencilik şirketlerinin hisselerini satın almak, bu metal ile dolaylı olarak yatırım yapmanın bir yoludur. Bu şirketler genellikle platin grubu metalleri (PGM) çıkaran şirketlerdir ve bu grup içinde iridyum da bulunur.
Yatırım Fonları ve ETF'ler: Bazı yatırım fonları ve borsa yatırım fonları (ETF'ler), nadir metallerle ilişkili şirketlere yatırım yapar. Bu fonlar aracılığıyla, iridyum dahil olmak üzere nadir metallerle dolaylı bir yatırım yapmak mümkündür.
Vadeli İşlemler ve Türev Ürünler: İridyum fiyatlarına dayalı vadeli işlem sözleşmeleri veya diğer türev ürünler, daha deneyimli yatırımcılar için bir seçenek olabilir. Bu tür finansal araçlar, metalin fiziksel olarak alınıp satılmasına gerek kalmadan fiyat hareketlerinden kazanç elde etmeyi sağlar.
İridyum yatırımı yaparken dikkat edilmesi gerekenler:
Piyasa Araştırması: İridyum gibi nadir bir metalin piyasasını anlamak için kapsamlı bir araştırma yapmak önemlidir. Fiyatlar, endüstriyel talep ve arz, madencilik maliyetleri ve jeopolitik faktörler gibi unsurlar dikkate alınmalıdır.
Risk Değerlendirmesi: İridyum yatırımları, piyasanın volatilitesi ve likidite sınırlamaları gibi belirli riskler içerebilir.
Uzun Vadeli Perspektif: Nadir metaller genellikle uzun vadeli yatırım araçları olarak görülür. Piyasa dalgalanmaları ve endüstriyel talep değişiklikleri, yatırımın değerini etkileyebilir.
Maliyet ve Saklama: Fiziksel iridyum satın alındığında, güvenli saklama ve sigorta gibi ek maliyetler dikkate alınmalıdır.
Her türlü yatırım kararında olduğu gibi, iridyum yatırımı yapmadan önce finansal danışmanlık almak önemlidir. Kişisel mali durumunuz, risk toleransınız ve yatırım hedefleriniz gibi faktörleri göz önünde bulundurmanız gerekir.
İridyum borsası
İridyum üretimiyle ilişkili şirketlerin bulunduğu bazı önemli borsalar şunlardır:
New York Borsası (NYSE) ve NASDAQ: Bu iki büyük ABD borsası, genellikle büyük ve uluslararası madencilik şirketlerini listeler. Platin grubu metallerle uğraşan birçok büyük madencilik şirketi, NYSE ve NASDAQ'ta işlem görür.
Johannesburg Menkul Kıymetler Borsası (JSE): Güney Afrika, dünyanın önde gelen platin ve platin grubu metaller üreticilerinden biridir. İridyum dahil, bu metalleri çıkaran birçok şirket JSE'de listelenir.
Londra Borsası (LSE): LSE, Avrupa ve uluslararası madencilik şirketlerinin hisselerini listeler ve platin grubu metallerle ilgili şirketler burada da bulunabilir.
Toronto Borsası (TSX) ve TSX Venture Exchange (TSXV): Kanada'nın madencilik ve doğal kaynaklar sektöründeki güçlü konumu, TSX ve TSXV'de platin grubu metallerle ilgili birçok şirketin listelenmesini sağlar.
Avustralya Menkul Kıymetler Borsası (ASX): Avustralya, madencilik sektöründe global bir liderdir ve ASX'te platin grubu metallerle uğraşan birçok şirket bulunur.
Hong Kong Borsası (HKEX) ve Şanghay Menkul Kıymetler Borsası (SSE): Asya-Pasifik bölgesi, özellikle Çin, platin grubu metallerin önemli bir pazarıdır. Bu borsalar, ilgili madencilik ve metal işleme şirketlerine ev sahipliği yapabilir.